Najwyższe budynki Prypeci – 16-kondygnacyjne wieżowce (część 3)

Miasto Prypeć jest jednym z wielkich projektów architektonicznych czasów Związku Radzieckiego. W trzecim odcinku, autorstwa Jacka Domaradzkiego, przyglądamy się najwyższym budynkom, serii szesnastokondygnacyjnych domów BPS-6.

BPS-6 (ros. БПС-6) to seria szesnastopiętrowych domów w technologii wielkopłytowej. Seria ta została opracowana pod koniec lat 60-tych w Kijowie, w oparciu o moskiewski projekt II-57/17 wykonany w Moskiewskim Instytucie Typologii Badawczo-Projektowej, Projektowanie Eksperymentalne (ros. Московский научно-исследовательский и проектный институт типологии, экспериментального проектирования – МНИИТЭП). Projekt II-57 był eksperymentalny i został opracowany na początku lat 60-tych. Budowę pierwszych (9-piętrowych) budynków rozpoczęto w Moskwie w latach 1964-66. Następnie opracowano 12- i 16-piętrowe modyfikacje (w których po raz pierwszy zastosowano windę towarową w domach seryjnych!).

Szesnastopiętrowa wersja została opracowana przez Mosprojekt-1 (ros. Моспроект-1). Jej cechą wyróżniającą jest obecność „nóg podpierających dom. Wieżowce serii II-57 były pierwszymi masowo produkowanymi 16-piętrowymi budynkami mieszkalnymi. W Kijowie zbudowano około dziesięciu domów serii II-57. Już wtedy miały wiele niedociągnięć. Najważniejszym z nich jest brak klatki schodowej wolnej od dymu (naruszenie norm przeciwpożarowych dla budynków szesnastopiętrowych). Same klatki oraz korytarze części wspólnych były wąskie i niewygodne. Pod koniec lat 60-tych postanowiono zmodyfikować serię.

Modernizację, a w zasadzie przeprojektowanie wykonano w Ukraińskim Strefowym Instytucie Badań i Projektowania Inżynierii Lądowej (ros. Украинский зональный научно-исследовательский и проектный институт по гражданскому строительству – КиевЗНИИЭП).

Pochodzenie nazwy serii (odbiega ona od typowych w tamtych czasach 1-480, 1-464…) zapożyczono bezpośrednio z walcarki wibracyjnej, gdzie wykonywano płyty do tego typu domów. Walcarka wibracyjna BPS-6M przeznaczona była do produkcji wielkogabarytowych płyt żelbetowych metodą ciągłego wibrowalcowania. Produkowano zarówno płyty przeznaczone na ściany zewnętrzne, jak i wewnętrzne oraz płyty podłogowe. Dlatego ten typ budynków określany jest jako „BPS” lub „BPS-6”.

Charakterystyczną cechą serii BPS-6 są płyty żelbetowe o dużej grubości, zachodzące na siebie. Ściany zewnętrzne nie są nośne. Grubość murów w niektórych miejscach sięga prawie 60 centymetrów – było to niesłychane marnotrawstwo żelbetu w w historii architektury mieszkalnej w ZSRR. Według ekspertów, ściany nośne domów z serii BPS-6 mogą bez modyfikacji utrzymać wysokość ponad 25 pięter.

Wieżowce serii BPS-6 były budowane praktycznie wyłącznie w Kijowie, gdzie zrealizowano 253 domy tego typu. Najwięcej w rejonach (dzielnicach): obołońskim (ros. Оболонский район), hołosijiwskim (ros. Голосеевский район), swiatoszyńskim (ros. Святошинский район), Leśny Masyw (ros. Лесной массив) oraz Komsomolski Masyw (ros. Комсомольский массив). W obwodzie kijowskim powstały trzy szesnastopiętrowe wieżowce serii BPS-6: jeden w mieście Ukrainka (ros. Украинка), a dwa w Prypeci (ros. Припять).

W zależności od różnic zewnętrznych istnieją trzy modyfikacje serii BPS-6: w domach najwcześniej budowanych niektóre okna są duże – w rzeczywistości od podłogi do sufitu, a na końcach wieżowca są też osobliwe „nogi” z przejściami pod nimi (pierwszy typ); istnieje również niewielka odmiana – nadal z „nogami”, ale już ze zwykłymi oknami (drugi typ); trzeci i najczęstszy typ – ze wszystkimi zwykłymi oknami i brakiem „nóg”. W najstarszych realizacjach wejście na piętro techniczne jest umiejscowione niewygodnie. Aby dostać się do tej części, trzeba przejść z 16 piętra do przedsionka, następnie wejść do maszynowni windy, a stamtąd zejść małymi schodami na piętro techniczne. Zostało to poprawione w późniejszych modyfikacjach.

Oprócz konstrukcji jednowejściowej, która jest najbardziej rozpowszechniona, domy serii BPS-6 mogły być łączone w kilka segmentów (maksymalnie 6 w niektórych kijowskich realizacjach). Było to możliwe ze względu na brak okien w bocznych ścianach. Przy łączeniu segmentów, domy z wczesnej serii z „nogami” budowano tylko w skrajnych sekcjach. Wadą takiego rozwiązania jest konieczność długiego obchodzenia całego budynku, mimo że przelotowe przejścia pod „nogami” były pierwotnie przewidziane w projekcie.

W pierwszych domach z serii BPS-6 instalowano kuchenki gazowe, w późniejszych elektryczne. Wejście mogło być jednokierunkowe lub przelotowe.

Dane techniczne serii BPS-6:

Technologia konstrukcji: panel / technologia wielkopłytowa (wielka płyta)
Według okresu budowy: tzw. „Breżniewki” (ros. Брежневки)
Lata budowy: 1971-1984
Liczba sekcji / wejść: 1, 2, 3, 4, 6
Rozmiary budynku: w wersji jednosekcyjnej – 38,82 x 13,14 m
Liczba pięter w budynku: 16 + 1 techniczne (nad mieszkalnymi)
Wysokość sufitu: 2,50- 2,55 m
Balkony / loggie: balkony (1, 2 lub podwójne) (2,5 x 1,5 m lub 6,0 x 1,1 m), balkon od kuchni – ze skosem
Łazienki: oddzielne łazienki (2,0-2,1 m kw.) i toalety (0,8 – 1,1 m kw.)
Schody: klatka schodowa oddzielona jest od piętra mieszkalnego przejściem z dużym oknem wentylacyjnym osłoniętym kratą
Zsypy na śmieci: na każdym piętrze obok windy
Windy: 2 (osobowe i towarowe)
Liczba mieszkań na piętrze: 8 (1-1-1-1-2-2-3-3), na parterze: 6
Liczba mieszkań w budynku: 1, 2, 3-pokojowe łącznie – 128 mieszkań) (1-pokojowe – 64, 2-pokojowe – 32, 3-pokojowe – 32)
Powierzchnia mieszkań: 1-pokojowe 34 m kw. (pokój-16,1 m kw., kuchnia-8,5 m kw.)
Powierzchnia mieszkań: 2-pokojowe 43,8 m kw. (pokoje-26,5 m kw., kuchnia-8,6 m kw.)
Powierzchnia mieszkań: 3-pokojowe 68 m kw. (pokoje-45 m kw., kuchnia-8,3 m kw.)
Ściany i okładziny: nośne ściany z keramzytobetonu – 38 cm, zewnętrzne – 30-50 cm, stropy płaskie żelbetowe – 14 cm
Ściany zewnętrzne: bielone lub malowane (głównie na biało)
Rodzaj dachu: płaski, pokrycie trójwarstwowe, powlekane z odpływem wewnętrznym
Wykonawca: lokalne Przedsiębiorstwa Budowy Domów (ros. Домостроительный комбинат – ДСК)
Projektant: Ukraiński Strefowy Instytut Badań i Projektowania Inżynierii Lądowej (ros. Украинский зональный научно-исследовательский и проектный институт по гражданскому строительству – КиевЗНИИЭП)

Plan typowego piętra wieżowca serii BPS-6 (źródło: my-realty.kier.ua)

Zalety projektu domów serii BPS-6: obecność windy towarowej, systemów oddymiania; linie elektryczne i skrzynki z bezpiecznikami są umieszczone w oddzielnym szybie znajdującym się na zewnątrz mieszkania, balkony we wszystkich mieszkaniach, komórki lokatorskie.

Wady projektu: w niektórych domach (najstarszego typu) w pokojach duże panoramiczne okna, mocno wychładzające mieszkania zimą; słabej jakości balustrady balkonów – zdarzały się przypadki, gdy płyty z balustrad balkonów odpadały i spadały na ziemię; ograniczone możliwości przebudowy; wąskie korytarze we wszystkich rozkładach mieszkań, małe łazienki, miniaturowe wydzielone sanitariaty, nieudany kształt balkonów (skośny), wszystkie mieszkania 3-pokojowe ze ścianami zewnętrznymi, problemy z termoizolacją oraz izolacją akustyczną, kiepska jakość wykonania powoduje szybki starzenie się budynku.

Prypeckie wieżowce serii BPS-6

W Prypeci powstały tylko dwa wieżowce trzeciego typu serii BPS-6. Zostały wybudowane w 4 dzielnicy (ros. 4-й Микрорайон) na samym krańcu północno-zachodnim miasta przeznaczonym do rozbudowy i oznaczanym na ówczesnych planach jako dzielnica 4a. Do czasu ewakuacji Prypeci, 28 kwietnia 1986 roku w bezpośrednim sąsiedztwie ukończony został tylko jeden, 5-piętrowy budynek mieszkalny (ul. Łesi Ukrainki 58) oraz przedszkole „Złota rybka” (ros. „Золотая рыбка”) przy ulicy Łesi Ukrainki 60.

Lokalizacja budynków serii domów BPS-6:

ul. Łesi Ukrainki 52 (ул. Леси Украинки 52)
ul. Łesi Ukrainki 56 (ул. Леси Украинки 56)

Fragment planu Prypeci autorstwa Sebastiana Marciaka z zaznaczonymi wieżowcami serii BPS-6 przy ulicy Łesi Ukrainki 52 oraz 56 (oryginalna skala 1:4000, wydanie szóste, Warszawa 2020)

Prypeckie wieżowce serii BPS-6 są nieoficjalnie nazywane „Fudżijama” (ul. Łesi Ukrainki 52) oraz „Fudżijama bis” (ul. Łesi Ukrainki 56) ze względu na swoją wysokość, położenie na skraju miasta oraz różnice zewnętrzne w stosunku do ich szesnastopiętrowych odpowiedników – serii II-60, która jest tam bardziej powszechna (na przykład dwa wieżowce z godłami ZSRR i Ukraińskiej SRR przy ulicy Łazariewa).

W pobliżu „Fudżijamy bis” (ul. Łesi Ukrainki 56) znajduje się także mniej znany witacz „Prypeć” (ros. Стела „Припять”) oraz niewielki budynek milicyjnego punktu kontroli drogowej (ros. ГАИ).

Dachy obydwu wieżowców, mimo oficjalnego zakazu wchodzenia do wnętrz prypeckich budynków, są jednymi z najpopularniejszych punktów widokowych dla osób eksplorujących dawne miasto energetyków.

Widok z dachu budynku przy ulicy Łesi Ukrainki 56, tzw. „Fudżijamy bis”. Fot. Jacek Domaradzki

Podsumowanie

Najwyższymi obiektami w mieście energetyków są 16-piętrowe budynki mieszkalne. Jest ich 7, zrealizowanych w dwóch typach serii projektów: II-60 i BPS-6.