W drugiej połowie XIX wieku, jeszcze za carskich czasów, na cmentarzyku koło Podleśnego Chutoru wsi Janów, w zakolu rzeki Prypeć na Polesiu, rosła sobie sosna. Pobożny, acz nieznany z imienia miejscowy wieśniak w religijnym uniesieniu przyciął jej gałęzie na kształt krzyża. Taki tam dobry uczynek wsiowego dewota, pewnie teraz w niebiosach odbiera zasłużoną nagrodę.
Po dekadach imperialnego absolutyzmu powiał wreszcie wiatr wolności – w wyniku obywatelskiej rewolucji w lutym 1917 roku w Piotrogrodzie ukonstytuował się rząd tymczasowy. 13 kwietnia kalendarza juliańskiego (co odpowiada dacie 26 kwietnia w gregoriańskim) zebrani w Czarnobylu duchowni, diakoni i mieszkańcy wysłali do premiera – księcia Gieorgija Lwowa – telegram z poparciem jego polityki. Dwuwładza pochodzącej z demokratycznych wyborów Dumy oraz anarchizującej Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich nie trwała jednak długo – władzę przejęli bolszewicy.
Już we wrześniu 1917 r. powracający z frontu żołdacy rabują Żydów w Czarnobylu, ale prawdziwe pogromy zaczynają się z nastaniem 1918 roku. Władzę w miasteczku na czele trzytysięcznej bandy przejmuje pochodzący z tych stron były wiejski nauczyciel – samozwańczy ataman Ilko Struk. Dokonuje rabunków i pogromów, w lutym 1919 r. deklaruje się jako dowódca 'czerwonego’ oddziału radzieckiego, pod koniec września zmienia front zostając pułkownikiem 'białej’ armii generała Antona Denikina, rabuje Padół w Kijowie, po ucieczce do Odessy próbuje ewakuować się do Istambułu i Rumunii, znowu zmienia front – tym razem na 'żółto-niebieski’ ludowo-ukraiński, wreszcie pod fałszywym nazwiskiem ukrywa się pod Lwowem w Polsce, by dożyć
starości w czeskiej Pradze.
W konflikcie Rosji Radzieckiej z państwem polskim niesprzyjające walkom bagna Polesia były linią podziału frontów. Podczas wspólnej z atamanem Symonem Petlurą ofensywy na Kijów 25 kwietnia 1920 roku oddziały polskie dotarły do Beniówki, Starych i Nowych Szepielicz. Zamierzano wciągnąć radziecką flotyllę rzeczną w zasadzkę pod Koszarówką. W kolejnych dniach potyczek aż do Czarnobyla i Lelowa przypadkowe trafienia przechyliły 27 kwietnia szalę zwycięstwa na polską stronę. Mimo zdobycia licznych jednostek pływających kontrofensywa w czerwcu wymusiła ich zatopienie i odwrót wojsk.
W Czarnobylu rozpoczyna się umacnianie władzy radzieckiej, w jej ramach Polacy zostają deportowani do Kazachstanu, w 1920 r. ostatni cadyk z dynastii Twerskich wraz z rodziną i grupą wiernych opuszcza miasto a populacja Żydów z 60% pod koniec XIX wieku spada do 20% w 1939 roku. Po proletariackiej rewolucji synagogi i cerkwie zamknięto lub zburzono, więc przynajmniej w Podleśnym Chutorze miejscowi mogli pomodlić się przy drzewie-krucyfiksie.
22 czerwca 1941 roku wojska III Rzeszy zaatakowały Związek Radziecki. Kilkanaście dni później w przemówieniu radiowym Stalin wprowadził do radzieckiej historiografii propagandowej określenie – 'Wielka Wojna Ojczyźniana’. Zastępuje ono termin 'Druga Wojna Światowa’ i jej powszechnie przyjęte w reszcie świata datowanie od 1 września 1939 roku.
Już 22 i 23 czerwca w rejonie Czarnobyla przeprowadzono mobilizację wszystkich mężczyzn zdolnych do noszenia broni. Później ewakuowano w głąb kraju przedsiębiorstwa przemysłowe i kołchozy. Większość miejscowych Żydów postanowiła się ewakuować, ale część pozostała – po cichu licząc na poprawę swej doli.
Wycofując się z miasta NKWD rozstrzelało bez sądu kilkudziesięciu przetrzymywanych w aresztach mieszkańców oraz wysadziło w okolicy stacji Janów most kolejowy przez rzekę Prypeć. Podjęto też nieudaną próbę wysadzenia nieczynnej cerkwi św. Eliasza, uznanej za obiekt strategiczny.
25 sierpnia 1941 r. Niemcy zajęli Czarnobyl. Ich wkroczenie spotkało się z przychylnym przyjęciem mieszkańców – powitano ich z nadzieją, że czasy czerwonego terroru odchodzą w przeszłość. W wiejskich szkołach zainstalowały się sztaby Wermachtu, a po chałupach kwaterowali żołnierze Osi. Okolica okazała się strategicznie stabilna, bo to poleskie bagna, poza wysadzonym przez Sowietów mostem kolejowym innego nie było, tylko prom przez rzekę.
Ludność żydowską zobowiązano do noszenia żółtych opasek z gwiazdą Dawida. Po trzech miesiącach, 19 listopada ponad 400 czarnobylskich Żydów zebrano przy synagodze na ul. Spaskiej i pod strażą odkonwojowano do budynku administracji żydowskiego kołchozu 'Nae Welt’ (Nowy Świat). Tam kazano się rozebrać, nagich przepędzono na miejski cmentarz, gdzie przeprowadzono egzekucję a ciała zbiorowo pogrzebano w rowie przeciwczołgowym. W następnych tygodniach wyłapano i zabito kolejnych dwudziestu.
Wydarzenia te przeszły przy milcząco obojętnym braku reakcji pozostałych mieszkańców miasteczka. Bardziej interesowali się odremontowaniem i otwarciem cudownie ocalonej cerkwi św. Eliasza. Cerkiew po rewolucji zamieniono w magazyn, w 1937 r. próbowano ją wysadzić ale zacofani światopoglądowo wierni położyli się krzyżem na posadzce. W sierpniu 1941 r. pospiesznie założone ładunki udało się rozbroić i już w 1942 roku pod rządami nowych władz niemieckich świątynię ponownie konsekrowano.
Dla III Rzeszy były to tereny dalekiego zaplecza frontu, na których starano się kontrolować strategicznie ważne punkty i szlaki komunikacyjne, natomiast lokalną władzę pozostawiono samorządom. Czy byli to miejscowi nacjonaliści, czy tolerowani przez mieszkańców aparatczycy dawnej władzy – nie miało to większego znaczenia. Uwagę wojskowych zaprzątali jedynie potencjalni partyzanci.
Autor kwadryptyku: dr inż. Marek Rabiński – absolwent Wydziału Mechanicznego Energetyki i Lotnictwa Politechniki Warszawskiej (specjalność – energetyka jądrowa), doktor nauk technicznych, adiunkt w Narodowym Centrum Badań Jądrowych w Świerku (fizyka i inżynieria plazmy); autor dwustu kilkudziesięciu publikacji naukowych, kierujący zadaniami programów europejskich EURATOM i EUROfusion kontrolowanej syntezy jądrowej; członek założyciel Polskiego Towarzystwa Nukleonicznego i Stowarzyszenia Ekologów na Rzecz Energii Nuklearnej, członek Europejskiego Towarzystwa Nukleonicznego; organizator wyjazdów do Czarnobylskiej Strefy Wykluczenia; popularyzator nauki.
