Czy plan zakopania zniszczonego reaktora wraz z sarkofagiem miał szansę na realizację? Ile prawdy jest w twierdzeniach o istnieniu wilkopsów w Zonie? Dlaczego samosioły ukazują Zonę „w krzywym zwierciadle”? Dlaczego Czarnobyl nigdy nie będzie bezpieczny? Na te i wiele innych pytań próbuje odpowiedzieć dr Paweł Sekuła w swojej najnowszej książce pt. „Zona. Opowieść o radioaktywnym świecie”.
Publikacja w przystępny sposób opowiada o tych aspektach Czarnobylskiej Strefy Wykluczenia, na które bardzo często zwracają turyści, a także ukazuje mniej znane aspekty związane z tym wyjątkowym miejscem na mapie świata.
Książka ma 270 stron i składa się z siedmiu głównych rozdziałów. We wstępie Paweł Sekuła opowiada historię powstania strefy wykluczenia. Rozdział pierwszy poświęcony jest przyrodzie w Zonie. Autor opowiada o królestwie zwierząt, kolejnych krokach w rozwoju rezerwatu czarnobylskiego, a także docieka, czy legendarne wilkopsy istniały w Zonie naprawdę.
Rozdział drugi nosi tytuł „Od radioaktywnego śmietniska do rezerwatu przyrody. Różne oblicza strefy alienacji”. W tej części Paweł Sekuła opowiada m.in. o początkach wyjątkowego laboratorium pod gołym niebem, polityce związanej z energetyką jądrową i wypalonym paliwem nuklearnym, pożarach w Zonie, rezerwacie przyrody, miastach Prypeć i Czarnobyl. Szczególnie ciekawe wydają się być podrozdziały pt. „Czego nie pokażą (na razie) turystom w Czarnobylu” i „W krzywy zwierciadle, czyli Zona z twarzą baby Hani”.
Rozdział trzeci poświęcony jest zabezpieczeniu zniszczonego reaktora i kontrowersyjnej inwestycji, jaką był i wciąż jest nowy sarkofag.
Dlaczego „Czarnobyl nigdy nie będzie bezpieczny?” Odpowiedzieć na to pytanie próbuje Oleg Naswit, były wiceszef Państwowej Agencji Ukrainy ds. Zarządzania Strefą Wykluczenia, a od bieżącego roku – doradca tej instytucji. Wywiad to rozdział czwarty nowej publikacji Pawła Sekuły.
W rozdziale piątym autor książki opowiada o operacji „zagłębiania”, której zamysłem było opuszczenie i zabezpieczenie zniszczonego reaktora wraz z sarkofagiem 1000 metrów pod powierzchnią gruntu.
Rozdział szósty to wywiad z Andrzejem Gołąbkiem, który w ramach swojej współpracy ze zjednoczeniem Interatomenergo pod koniec lat 80. ubiegłego wieku rozwijał nowe technologie dla likwidacji skutków czarnobylskiej katastrofy.
W rozdziale siódmym pt. „»Biznes-śmierć« w strefie alienacji” autor opowiada o licznych skandalach korupcyjnych, malwersacjach finansowych i łamaniu przepisów odnośnie funkcjonowania Zony, w których swój znaczny udział miały ukraińskie władze.
Zamiast zakończenia Paweł Sekuła proponuje spojrzenie na „czarnobylską kunstkamerę”, która zbiera nie tylko przykłady anomalii ludzkich i zwierzęcych, które miały być spowodowane przez wydarzenia z 1986 r., ale także wpływa na powstanie swoistego „folkoru czarnobylskiego” – z grami typu „S.T.A.L.K.E.R.”, czy też rozwojem turystyki legalnej i nielegalnej. Swoją publikację autor kończy raczej pesymistycznym stwierdzeniem, że w samej Zonie coraz mniej miejsca jest na opowieść o wydarzeniach sprzed blisko 35 lat i jej uczestnikach.
Oto recenzja wydawnicza dr Agnieszki Hawrot z Uniwersytetu Jagiellońskiego:
„Książka Pawła Sekuły jest niezwykle ciekawym i wszechstronnym spojrzeniem na temat miejsca katastrofy w Czarnobylu. To interesujące kompendium wiedzy na temat tego, co współcześnie się z nim dzieje, jakim ulega wpływom, i jakie są prognozy na przyszłość Zony. Autor pisze o tym, jak miejsce wielu ludzkich dramatów stało się punktem zainteresowań polityków, przedsiębiorców i naukowców, a także turystów, chętnie odwiedzających Czarnobyl.
To już trzecia książka, w której Autor zajmuje się tematyką awarii reaktora na Ukrainie, tym razem w kręgu jego zainteresowań znalazł się los samego miejsca katastrofy. Zamierzeniem Autora było przedstawienie historii tych ziem wraz z ich uwarunkowaniami politycznymi, geograficznymi oraz kulturowymi.
Już od początku Autor bardzo ciekawie opisuje wygląd krajobrazu po katastrofie, przybliżając czytelnikowi obraz fauny i flory, starając się zaprezentować zgubny wpływ promieniowania na przyrodę. Nie zapomina przy tym o zwierzętach, będących wynikiem mutacji, związanych najpierw z radioaktywnym wyniszczeniem natury przez wybuch w czwartym reaktorze, potem z jej niepohamowanym rozwojem. Prezentuje w tym miejscu interesujące świadectwa świadków obecności wilkopsów, aby potem przedstawić zdanie biologów, negujących istnienie tych dziwnych i niebezpiecznych aberracji natury.
Innym niezwykle ważnym zagadnieniem, któremu Paweł Sekuła poświęcił uwagę, jest kwestia coraz lepiej rozwijającej się turystyki w rejonie, która nie do końca jest kontrolowana. Autor słusznie dostrzega dylematy państwa z podejściem do tego zagadnienia: z jej legalnością i coraz większą dostępnością – odwiedzenie skądinąd skażonego Czarnobyla przestaje być ekskluzywną rozrywką, a zaczyna mieć masowy charakter.
Nie zabrakło miejsca na obszerną analizę współczesnej politycznej sytuacji Zony, stanowiącej problem i wyzwanie dla rządzących. Autor analizuje i prezentuje temat z wielu stron, pisze o planie stworzenia rezerwatu, o pożarach, dostrzegając ryzyko radiologiczne, kradzieże z opuszczonego terenu, a obok tego plany biznesowe, związane z zakazanym obszarem. Poprzez to zwraca uwagę na wielość problemów, z perspektywy których Czarnobyl jest i będzie traktowany.
Prezentując historię sarkofagu Paweł Sekuła przedstawia kolejną, istotną kwestię, prezentującą problemy z decyzyjnością państwa ukraińskiego, a także problemy korupcji na szczeblach władzy. Zaznaczając, jak ważne jest bezpieczeństwo nuklearne nie tylko Ukrainy, ale i tej części Europy, obnaża błędne decyzje, podejmowane przez rządzących, i konkluduje, że obecne zabezpieczenia (»Arka«) są krytykowane.
Ciekawą, reporterską częścią książki są wywiady, przeprowadzone z mieszkańcami Zony. W tym miejscu autor przedstawia nie tyle dramaty zwykłych ludzi, co raczej chce zaprezentować ich pragnienie ułożenia sobie życia na nowo, nawet w tych niesprzyjających warunkach, skoro mimo działań władz nie zostawili rodzinnych domów. To też historia walki o prawo do własnych korzeni, której została poświęcona wyjątkowa uwaga i empatia.
Kolejne rozmowy prezentują ludzi, zajmujących się Czarnobylem na polu zawodowym. Autor przybliża tu osobę ukraińskiego etnografa, zbierającego informacje o Polesiu i samym strefie awarii, a także kulisy pracy w Zonie Andrzeja Gołąbka, jedynego Polaka, któremu udało się tam wyjechać. To kolejny moment, w którym Paweł Sekuła przedstawia kwestię katastrofy nie tylko jako dotykającą świata polityki, ale także świata kultury i nauki.
Celowym zabiegiem jest zamknięcie książki z wykorzystaniem osobliwości Czarnobyla i podkreślenie, że miejsce to zawiera cały szereg motyw, i z którego kultura wciąż czerpie inspiracje. Autor jednak ze smutkiem wysuwa tezę, że skażone miejsce zostaje odzierany z tragedii, pozostawiając miejsce jedynie na dobrą zabawę.
Reasumując, książka Pawła Sekuły będzie cenną pozycją w budowaniu wiedzy na temat konsekwencji awarii reaktora w Czarnobylu, zwiększa też naszą świadomość na temat historii, jak również tradycji tego miejsca i ludzi. Autorowi udało się w ciekawy sposób przyciągnąć uwagę czytelnika, prezentując nowe fakty, będące wynikiem skrupulatnej i kompetentnej kwerendy nie tylko w Polsce, również na Ukrainie, i być może zachęcić do odwiedzenia Zony.
Książkę można polecić wszystkim zainteresowanym najnowszymi dziejami Ukrainy i Europy Wschodniej.”
Dr Paweł Sekuła – historyk, kulturoznawca. Adiunkt w Katedrze Ukrainoznawstwa na Wydziale Studiów Międzynarodowych i Politycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego. Od wielu lat prowadzi badania dotyczące różnorodnych konsekwencji katastrofy jądrowej w Czarnobylu. Uczestnik ekspedycji naukowych do czarnobylskiej Strefy Alienacji. Autor artykułów naukowych oraz dwóch książek poświęconych katastrofie: „Czarnobyl. Społeczno-gospodarcze, polityczne i kulturowe konsekwencje katastrofy jądrowej dla Ukrainy”, Kraków 2014; „Likwidatorzy Czarnobyla. Nieznane historie”, Warszawa 2019.
Książka ukazała się w formie e-booka. Jest dostępna m.in. w serwisach e-bookowo.pl, ebookpoint.pl i woblink.com.
