Osoby wjeżdżające na teren Czarnobylskiej Strefy Wykluczenia przez KPP „Dytjatki” (КПП „Дитятки”) mogą zobaczyć stojący tam często ciekawy pojazd. Zdarza się, że zostaje mylony z IMR-ami, które to odegrały zasadniczą rolę w oczyszczaniu najbardziej skażonego terenu wokół zniszczonego czwartego energobloku. Ostatnio pojawił się także na filmach dokumentujących walkę z pożarami w zonie.
Zobacz film:
Mowa o gąsienicowej maszynie BAT-2 (бульдозер на артиллерийском тягаче). To pojazd inżynieryjny/saperski zbudowany na podwoziu ciężkiego transportera MT-T (многоцелевой тягач-тяжёлый) wykorzystujący wiele elementów z podstawowego radzieckiego czołgu T-64.
Na terenie czarnobylskiej strefy maszyna inżynieryjna BAT-2 służy przede wszystkim do budowy czy poszerzania dróg leśnych, pasów przeciwpożarowych oraz oczyszczania terenu z powalonych/spalonych drzew. Na mniejszą skalę może wykonywać także prace dźwigowe.
Historia
Projekt nowej maszyny inżynieryjnej pojawił się w połowie lat 80-tych XX wieku. Nowy pojazd miał zastąpić przestarzały i używany od lat 60-tych ciągnik inżynieryjny BAT-M (бульдозер на артиллерийском тягаче-модернизированный). BAT-M był standardowym wyposażeniem batalionów sapersko-inżynieryjnych w ZSRR. Jego konstrukcję oparto na podwoziu średniego czołgu T-54 oraz ciężkiego ciągnika artyleryjskiego AT-T (артиллерийский тягач — тяжёлый).
BAT-2, podobnie jak poprzednik BAT-M, miał być wykorzystywany do przygotowania, budowy i utrzymania dróg w strefie działań bojowych, zasypywania rowów, oczyszczania przejść dla wojska przez gruzy, lasy czy zaspy śnieżne.
Projekt został opracowany w Biurze Projektowym im. Aleksandra Morozowa pracującym dla Fabryki Budowy Maszyn Transportu im. Wiaczesława Małyszewa w Charkowie (Харьковский завод транспортного машиностроения имени В. А. Малышева). W działających od końca XIX wieku zakładach budowano lokomotywy, a także powstało tam kilka z najważniejszych kiedykolwiek zbudowanych czołgów (T-34, T-54, T-64, T-80).
Seryjna produkcja pojazdu BAT-2 („oбъект 454″ – „obiekt 454”) rozpoczęła się w 1988 roku. Został wyprodukowany w małej serii i dostarczony dla wyposażenia wojsk inżynieryjnych i obrony cywilnej ZSRR. Planowano dostawy dla armii sojuszniczych Układu Warszawskiego, jednak ze względu na wysoki koszt maszyny, ograniczono zamówienia do nielicznych egzemplarzy.
Obecnie pozostaje na wyposażeniu różnych jednostek, nie tylko wojskowych, na Ukrainie (szacunkowa ilość pojazdów: około 50-60 sztuk). Nieznana liczba egzemplarzy BAT-2 jest także na wyposażeniu Federacji Rosyjskiej.
Konstrukcja
Podwozie maszyny inżynieryjnej BAT-2 zostało zbudowane na bazie gąsienicowego transportera-ciągnika: MT-T. Podobnie jak w tym transporterze, wykorzystano jako podstawę układ gąsienicowy z czołgu T-64. Główne elementy konstrukcji pojazdu nie odbiegają od produktu bazowego, czyli ciągnika MT-T. Silnik oraz koła napędowe znajdują się w tylnej części pojazdu. Czelabińskie Zakłady Traktorów im. W. I. Lenina (Челябинский тракторный завод имени В. И. Ленина) skonstruowały silnik W-46-4. Jest to wysokoprężny silnik czterosuwowy, V-kształtny, 12-cylindrowy, z bezpośrednim wtryskiem paliwa, o mocy maksymalnej 520 kW / 710 KM. Zbiornik paliwa ma pojemność 1746 litrów. Zużycie po drodze wynosi średnio około 275 litrów na 100 km, a podczas jednej godziny pracy w terenie około 80 litrów. Maksymalny zasięg to 500 kilometrów przy trzech godzinach pracy sprzętu.
BAT-2 ma spawany, pudełkowy kadłub. Dostęp do silnika oraz innych elementów podwozia pojazdu jest możliwy przez włazy i luki w górnej części maszyny. Z przodu umieszczono szczelnie zamykaną i osłoniętą kabinę. Wyposażona została w systemy łączności, żyroskop, system grzewczy z silnika głównego, zbiornik na wodę pitną, apteczkę, sprzęt wentylacyjno-filtracyjny, automatyczny system gaśniczy, noktowizory – to wszystko pozwala załodze w kokpicie pracować w obszarach skażenia radioaktywnego, chemicznego i biologicznego bez osobistego wyposażenia ochronnego.
Wyposażenie
Głównymi elementami wyposażenia BAT-2 są: lemiesz, wyciągarka i dźwig. Lemiesz, wysoki na 1,2 m, ma trzy pozycje pracy. Zmiana trybu pracy odbywa się za pomocą urządzeń hydraulicznych. W pozycji spychacza skrzydła lemiesza ustawione są w jednej linii z jego środkową częścią. Taki tryb służy do kopania/spychania gleby. Zryta ziemia i przedmioty spychane są tylko do przodu, a szerokość zrzutu w tej pozycji wynosi 4,57 m. Do oczyszczania ze śniegu i tworzenia drogi w warunkach przełajowych spychacz ma tryb podwójnego zrzutu, czyli skrzydła lemiesza są odchylone do tyłu. Zryta gleba, śnieg i różne przedmioty są usuwane po obu stronach pojazdu, przy szerokości zrzutu do 4,0 m. W trybie równiarki skrzydła lemiesza są ustawione skośnie w jednym kierunku, aby utworzyć zakręt w kształcie półksiężyca lub wykopać zagłębienie. Maksymalna szerokość bocznego zrzutu wynosi 4,28 m, a głębokość rycia do 0,45 m.
Wyciągarka o sile uciągu 25 ton jest zainstalowana z przodu maszyny. Długość kabla wynosi 100 metrów. Konstrukcja wciągarki została zapożyczona z ciągnika AT-T.
BAT-2 jest wyposażony w sprzęt dźwigowy. Wysięgnik można obracać o 360 stopni i jego udźwig wynosi dwie tony. Pojazd może obniżyć ładunki do dołów o głębokości do 3,5 metra lub podnieść je do wysokości 7,5 metra. Maksymalny zasięg wysięgnika wynosi 7,36 m, a ponieważ ma konstrukcję teleskopową ciężary można przesuwać w poziomie bez zmiany wysokości.
Podstawowe dane techniczne pojazdu BAT-2
- konstrukcja na bazie podwozia gąsienicowego transportera-ciągnika MT-T
- masa własna pojazdu: 39,7 t
- załoga: 2 osoby + 6 osób do transportu
- wymiary: długość 9640 mm, szerokość 4000 mm, wysokość 3690 mm
- wymiary w pozycji roboczej: długość 12650 mm, wysokość 3340 mm
- rozstaw: 2730 mm
- prześwit: 425 mm
- gąsienicowy układ bieżny: 7 podwójnych kół nośnych
- koła napędowe tylne, koła kierunkowe przednie
- nacisk na podłoże: 0,8 kg/cm²
- typ silnika: W-46-4, wysokoprężny, V-kształtny, 12-cylindrowy
- maksymalna moc silnika: 520 kW / 710 KM
- maksymalna prędkość po drodze: 60 km/h
- maksymalna prędkość przełajowa: 28-35 km/h
- zbiornik paliwa: 1746 litrów
- zasięg (po drodze): 500 km + 3 godziny pracy w terenie
- zużycie paliwa po drodze: 275 litrów / 100 km
- zużycie paliwa podczas pracy w terenie: 80 l/h
- minimalny promień skrętu: 2,33 m
- zdolność pokonywania wzniesień: 25°
- maksymalny kąt przechyłu: 23°
- zdolność brodzenia (głębokość): 1,3 m
- szybkość tworzenia drogi w warunkach przełajowych: 6-8 km/h
- szybkość tworzenia drogi z wycinką drzew o średnicy do 30 cm: 2-3 km/h
- szybkość tworzenia drogi w śniegu o głębokości do 50 cm: 8-15 km/h
- wydajność podczas robót ziemnych: 350-400 m³/h
Ocena maszyny
Pomimo faktu, że BAT-2 został stworzony w celu zastąpienia przestarzałego i używanego od lat 60. ciągnika inżynieryjnego BAT-M, odziedziczył on też główne wady swojego poprzednika. Wzrosła efektywność pracy ale jednocześnie znacznie zwiększyła się masa pojazdu (z 27,5 t dla BAT-M do 39,7 t dla BAT-2). BAT-2 wywiera duży nacisk właściwy na podłoże (0,8 kg/cm²) co jest przyczyną częstego „zacinania się”, zapadania maszyny. Zaletą jest możliwość transportu żołnierzy (do sześciu osób). Głównym konkurentem BAT-2 była powstała sześć lat wcześniej (1982 r.) maszyna inżynieryjna IMR-2, zdolna do wykonywania wszystkich zadań inżynieryjno-saperskich. Była ona jednak znacznie droższa.
Niestety, często nie zauważa się różnicy między buldożerem (spychaczem) a maszyną inżynieryjną do budowy dróg.
Pierwszy przeznaczony jest do kopania ziemi, choć oczywiście w razie potrzeby może być również używany jako maszyna do tworzenia przejść drogowych w trudnym terenie. Drugi pojazd nie jest przeznaczony do kopania ziemi. Choć może to również robić, to jednak jako koparka jest nieefektywny. Przyczyną tego są dwie cechy – moc silnika i jego moment obrotowy. Silnik wolnoobrotowy zwykle zapewnia wysoki moment obrotowy przy stosunkowo niskiej mocy. Traktory i buldożery na bazie ciągników są zwykle wyposażone właśnie w takie silniki. Do pracy nie potrzebują dużej prędkości. Najważniejsze jest wyzwolenie dużej siły ciągnącej (zapewnionej przez wysoki moment obrotowy) w celu skutecznego przeciągnięcia pługa lub popchnięcia łopaty spychacza. Na przykład taki ciągnik jak „Białoruś” ma moc tylko około 50 KM, podczas gdy dzisiaj prawie każdy samochód osobowy ma co najmniej 100 lub więcej koni mechanicznych. Ale ani jeden samochód osobowy nie będzie w stanie ciągnąć pługa, a dla nawet słabego traktora nie stanowi to problemu.
Jak przy tym wygląda maszyna inżynieryjna BAT-2? Jego 710 koni mechanicznych pochodzi z wysokoobrotowego silnika. Moment obrotowy nie jest wystarczający, aby BAT-2 z powodzeniem mógł być używany jako spychacz. Dlatego określa się go maszyną do budowy dróg (путепрокладчик), a nie spychaczem, czy buldożerem. Jego zadaniem jest oczyszczenie terenu z krzewów, małych drzew, głazów, śniegu itp. Krótko mówiąc, wszystkiego co uniemożliwia lub utrudnia ruch pojazdów kołowych i gąsienicowych w terenie. W razie potrzeby, skutecznie zrywa również warstwę gleby do 10 cm. Maksymalna głębokość ziemnych prac to 45 cm, głównie podczas budowy podjazdów i zjazdów (aby były bardziej łagodne), wyrównując drogę wzdłuż zbocza. W przypadku potrzeby kopania dołów dla fortyfikacji, okopów dla czołgów, schronów dla pojazdów, spychacz na ciągniku gąsienicowym T-100 („сотка”) był w tamtych czasach lepszym rozwiązaniem.
Autor tekstu: Jacek Domaradzki
Literatura:
- Бородин Н. Г. , „Машины инженерного вооружения”,Москва, Военное издательство Министерства Обороны СССР, 1987
- „Путепрокладчик БАТ-2. Техническое описание и инструкция по эксплуатации” , Военное издательство Министерства Обороны СССР, 1987
Źródła internetowe:
- Веремеев Ю. Г, „Путепрокладчик БАТ-2” , [http://saper.isnet.ru/
texnica-2/bat-2.html] - strona internetowa Charkowskiego Biura Projektowego Budowy Maszyn im. Aleksandra Morozowa [http://morozov.com.ua/rus/
body/traktors/mt-t.php] - „Тяжелый артиллерийский тягач АТ-Т” , [http://www.os1.ru/article/
6371-tyajeliy-artilleriyskiy- tyagach-at-t]
