Trwa reorganizacja Czarnobylskiej Strefy Wykluczenia. Ukraińskie władze postanowiły zlikwidować dwa wiodące przedsiębiorstwa Zony. EkoCentr zostanie wcielony do Centralnego Przedsiębiorstwa Gospodarki Odpadami Radioaktywnymi. Nie będzie już także istnieć Organizacyjno-Techniczne i Informacyjne Centrum Zarządzania Strefą Wykluczenia, czyli COTIZ, który zajmował się m.in. obsługą osób odwiedzających Zonę.
EkoCentr
Historia tego przedsiębiorstwa tak naprawdę sięga 1986 r. Wtedy wsparciem informacyjnym działań mających na celu likwidację awarii, tj. rozpoznaniem radiacyjnym, zajmował się Departament Kontroli Dozymetrycznej w Stowarzyszeniu Produkcyjnym „Kombinat”. Później na jego bazie, w 1996 r., powstało Państwowe Przedsiębiorstwo Naukowo-Produkcyjne Regionalnego Monitoringu Środowiska i Kontroli Dozymetrycznej „RADEK” (ДНВП «РАДЕК»). Również w tym samym czasie na bazie Centrum Naukowo-Technicznego „Prypeć” powstało Państwowe Przedsiębiorstwo „Czarnobylskie Centrum Naukowo-Techniczne Badań Międzynarodowych” (ДП «ЧоНЦМД»).
W 2000 r. na bazie tych dwóch przedsiębiorstw stworzono Państwowe Specjalistyczne Przedsiębiorstwo Naukowo-Produkcyjne „Czarnobylskie Centrum Radioekologiczne” (ДСНВП «Екоцентр»). W 2010 r., zgodnie z nakazem Ministerstwa ds. Sytuacji Nadzwyczajnych Ukrainy włączono je do Państwowego Specjalistycznego Przedsiębiorstwa „Czarnobylski Speckombinat” (ДСП «Чорнобильський спецкомбінат»).
W obecnej formule EkoCentr istniał od 2016 r., w wyniku wydzielenia z „Czarnobylskiego Speckombinatu” dwóch jednostek: kompleksu pomiarowego monitoringu radiacyjno-ekologicznego i kontroli dozymetrycznej EkoCentr, a także wydziału eksploatacji obiektów i instalacji ochrony wód. Celem przedsiębiorstwa było dostarczanie informacji na temat bezpieczeństwa radiacyjnego w strefie wykluczenia, decyzji zarządczych dotyczących likwidacji skutków katastrofy w elektrowni jądrowej w Czarnobylu pod kątem minimalizacji wydostawania się radionuklidów, a także wdrażanie środków ochrony wód.
Ekocentr został postawiony w stan likwidacji z dniem 22 lipca 2022 r. Zakończenie likwidacji wyznaczono na 23 września. Jego działania przejmie funkcjonujące na terenie Czarnobylskiej Strefy Wykluczenia Centralne Przedsiębiorstwo Gospodarki Odpadami Radioaktywnymi.
COTIZ
Organizacyjno-Techniczne i Informacyjne Centrum Zarządzania Strefą Wykluczenia (COTIZ, ДП «ЦОТІЗ») działa od 2014 r. Jednakże część obsługująca osoby odwiedzające strefę wykluczenia wywodzi się w prostej linii z Agencji Informacji, Współpracy Międzynarodowej i Rozwoju „CzarnobylInterInform”. Do 2010 r. specjalne zezwolenia na wjazd do CSW uzyskiwali głównie byli mieszkańcy, delegacje czy też naukowcy i dziennikarze. Grupy turystyczne też oficjalnie w papierach były oznaczane jako „delegacje naukowe”.
Lata 2010-2013 możemy określić prostym mianem „przepychanek” na szczytach władzy. Zbiegło się to m.in. z konfliktem na linii Ministerstwo ds. Sytuacji Nadzwyczajnych – Prokuratura Generalna, a także powołaniem Państwowej Agencji Ukrainy ds. Zarządzania Strefą Wykluczenia.
„CzarnobylInterInform” zlikwidowano w 2013 r., a pracowników w 2014 r. wcielono do COTIZ-u. Od tej pory przedsiębiorstwo do dzisiaj uznawane za jedynego oficjalnego organizatora i koordynatora delegacji: oficjalnych, technicznych, mediów, organizacji społecznych i indywidualnych osób.
Zgodnie ze swoimi statutowymi funkcjami COTIZ zajmuje się:
- wsparciem organizacyjnym, technicznym i informacyjnym działań w strefie wykluczenia
- przyjmowaniem i eskortowaniem w strefie wykluczenia oficjalnych delegacji, grup naukowców, przedstawicieli środków masowego przekazu, organizacji publicznych oraz poszczególnych obywateli w celach zapoznawczych
- realizacją projektów infrastrukturalnych w strefie wykluczenia
- rejestracją, przygotowaniem i wydawaniem przepustek do strefy wykluczenia
- pomocą samosiołom
- wsparciem metrologicznym produkcji przedsiębiorstw w strefie wykluczenia
- zapewnieniem funkcjonowania systemu prewencji i reagowania na sytuacje awaryjne w strefie wykluczenia
- udziałem w realizacji kontroli państwa nad przestrzeganiem reżimu prawnego terenów strefy wykluczenia, przepisów dotyczących bezpieczeństwa radiacyjnego przy prowadzenia działalności w strefie wykluczenia
- koordynacją metodyczną jednostek przy określaniu, tworzeniu i utrzymywaniu funkcjonowania systemów ochrony fizycznej instalacji jądrowych, materiałów i odpadów radioaktywnych, a także innych źródeł promieniowania jonizującego
- przygotowywaniem informacji dla obywateli mieszkających na terenach skażonych dotyczących bezpieczeństwa przebywania i kształtowania zdrowego sposobu życia
- udziałem w planowaniu i analizie działalności produkcyjnej i gospodarczej przedsiębiorstw w strefie wykluczenia, jakie związane są z Państwową Agencją Ukrainy ds. Zarządzania Strefą Wykluczenia.
COTIZ został postawiony w stan likwidacji 26 lipca 2022 r., a zakończenie likwidacji wyznaczono na 26 września. Po likwidacji przedsiębiorstwa jego obowiązki mają przejąć Państwowa Agencja Ukrainy ds. Zarządzania Strefą Wykluczenia, a także Czarnobylski Radiacyjno-Ekologiczny Rezerwat Biosfery.
Komentarz:
Co z turystyką?
Jak teraz będą wyglądać wyprawy do strefy wykluczenia? Aby w ogóle to było możliwe, muszą zakończyć się działania wojenne w Ukrainie, a strefa wykluczenia musi zostać skontrolowana przez saperów. Wydaje się, że nie nastąpi to zbyt szybko, a w obecnej sytuacji wjazdy do strefy dostępne dla osób postronnych wciąż związane będą z pomocą humanitarną czy wizytacjami technicznymi czy naukowymi. W każdym razie, jeśli nastanie pokój w Ukrainie, zasady wizytacji Zony będą musiały zostać określone na nowo, już przez nową jednostkę w ramach Państwowej Agencji Ukrainy ds. Zarządzania Strefą Wykluczenia
Kontrowersje wokół COTIZ-u
Specyficzny sposób zarządzania COTIZ-em i brak pełnej jawności co do podejmowanych decyzji, np. w stosunku do komercyjnych organizatorów wypraw, od lat budził wiele zastrzeżeń. Można powiedzieć, że touroperatorzy i przewodnicy byli zdani na łaskę i niełaskę zarządu przedsiębiorstwa, i często nie miało to wiele wspólnego ze zdrowym rozsądkiem.
Wiele kontrowersji budziło także wejście COTIZ-u na rynek komercyjnych ofert turystycznych. Spowodowało to, że osoba zainteresowana wyjazdem do strefy, mogła skorzystać bezpośrednio z przewodników zatrudnionych w przedsiębiorstwie. COTIZ był więc, z jednej strony, regulatorem dostępu do strefy wykluczenia, a z drugiej, sam oferował wyjazdy do Zony.
Wisienką na torcie goryczy jest choćby sprawa Andrija Naumowa – byłego szefa COTIZ-u, a później wysokiego rangą funkcjonariusza Służby Bezpieczeństwa Ukrainy. Obecnie jest on podejrzewany o zdradę stanu. Śledczy badają, czy Naumow zebrał informacje o systemie bezpieczeństwa w elektrowni jądrowej w Czarnobylu podczas pracy w COTIZ-ie a następnie w SBU i przekazał je Rosji.
Naumowa aresztowano go na początku czerwca na granicy Serbii z Macedonią Północną. Podczas przeszukania samochodu, którym podróżował, znaleziono blisko 125 tysięcy dolarów i ponad 600 tysięcy euro w gotówce, a także dwa szmaragdy. Naumow do dzisiaj przebywa w serbskim areszcie. Za przemyt grozi mu do 12 lat więzienia.
Jak podał rosyjski serwis The Insider, rosyjskie władze zaproponowały Naumowowi „azyl” w zamian za zeznawanie przeciwko Zełenskiemu podczas inscenizowanego procesu.
