Mija rok 2022. Rok ciężkiej próby, zmian, rok odwagi i niezłomności. Oto podsumowanie Państwowej Agencji Ukrainy ds. Zarządzania Strefą Wykluczenia.
Styczeń
Pomimo mrozów i pandemii koronawirusa blisko czterokrotnie więcej osób chciało odwiedzić Czarnobylską Strefę Wykluczenia i zobaczyć jej zimowe piękno niż w analogicznym okresie 2021 r. Przyjechało 2172 gości, w tym 310 osób z Wielkiej Brytanii, 188 z Niemiec i 170 z Hiszpanii. Trend wzrostowy wyjazdów edukacyjnych potwierdzał optymistyczne prognozy na cały rok.
Podsumowano wyniki prac w ramach projektu międzynarodowej pomocy technicznej P722 „Stworzenie systemu kontroli przewozu materiałów promieniotwórczych specjalistycznymi środkami transportu” przedsiębiorstwa „Stowarzyszenia Radon”. Stany Zjednoczone wraz z Ukrainą rozpoczęły projekt stworzenia systemu kontroli transportu materiałów promieniotwórczych.
Luty
Odbyło się spotkanie grupy roboczej ds. określenia programu współpracy pomiędzy Komisją Europejską a Ukrainą w zakresie gospodarki odpadami promieniotwórczymi w ramach instrumentu współpracy w zakresie bezpieczeństwa jądrowego. Było to już 25 spotkanie gremium od czasu jego powołania w 2008 r.
Po raz pierwszy obchodzono Dzień Jedności Ukrainy. Na wszystkich przedsiębiorstwach w strefie wykluczenia pojawiły się ukraińskie flagi. Flagę umieszczono również w najwyższym punkcie Zony – na antenie systemu „Duga”.
24 lutego – początek inwazji wojsk rosyjskich na Ukrainę. Wojska państwa terrorystycznego zajęły strefę wykluczenia, w tym elektrownię jądrową w Czarnobylu i samo miasteczko Czarnobyl. Na ziemiach czarnobylskich stanęły tysiące jednostek ciężkiego sprzętu wojskowego i dziesiątki tysięcy żołnierzy.
Rosjanie zdawali sobie sprawę z tego, że Ukraińcy nie będą mogli kontratakować, ponieważ w pobliżu znajdują się magazyny odpadów radioaktywnych czy nowy sarkofag. „Był to pierwszy odnotowany na świecie akt nuklearnego terroryzmu i szantażu” – zaznacza zarząd strefy wykluczenia.
W czasie okupacji w przedsiębiorstwach strefy wykluczenia przebywał personel operacyjny, który był zaangażowany w utrzymanie krytycznych obiektów Zony. Łącznie było to 200 osób. Reszta personelu została ewakuowana rankiem 24 lutego.
Raszyści bazowali nie tylko w pomieszczeniach obiektów przemysłowych, ale także okopywali się w miejscach o podwyższonym poziomie promieniowania, m.in. na obrzeżach Zrudziałego Lasu czy w rejonie stacji Janów.
W czasie 36-dniowej okupacji barbarzyńcy zniszczyli i splądrowali wszystkie budynki i biura. Skradli sprzęt biurowy i uszkodzili 344 pojazdy. Rosjanie uszkodzili także drogie wyposażenie laboratoriów badawczych.
Do niewoli trafiło 169 gwardzistów, którzy pracowali na terenie strefy wykluczenia. Niestety zginęło 10 pracowników strefy wykluczenia, siedmiu kolejnych zostało rannych, a pięciu wzięto do niewoli – wszyscy znajdowali się poza Zoną, w miejscach zamieszkania.
W pobliżu jednego z oddziałów przedsiębiorstwa „Radon” eksplodował pocisk, co doprowadziło do lokalnego pożaru poza zakładem, a system monitorowania stanu promieniowania wokół obiektu został tymczasowo wyłączony.
Pod koniec lutego utracono kontrolę nad systemem ASKRO, w skład którego wchodzi 39 czujników do pomiaru mocy dawki promieniowania gamma, automatycznie przesyłającym dane do serwerów. Okazało się, że okupanci częściowo uszkodzili system i ukradli serwer centralny.
Marzec
9 marca z powodu działań rosyjskich agresorów odłączono dostawy prądu do elektrowni jądrowej w Czarnobylu. Przez 48 godzin pracowały awaryjne generatory diesla, aby zapewnić zasilanie systemów.
13 marca dzięki niesamowitym wysiłkom energetyków z UkrEnergo udało się przywrócić zasilanie do elektrowni.
20 marca przeprowadzono częściową rotację załogi elektrowni jądrowej, a także ewakuację osób, które znajdowały się na terenie okupowanej elektrowni. 50 pracowników zostało zastąpionych przez 46 wolontariuszy, ale część personelu dobrowolnie pozostała na terenie elektrowni.
31 marca – rosyjskie wojska opuszczają elektrownię i strefę wykluczenia.
Kwiecień
Od 2 kwietnia ukraińskie flagi znów powiewają nad Czarnobylską Strefą Wykluczenia i elektrownią jądrową w Czarnobylu.
W dniach 4-6 kwietnia jako pierwsi do Zony dotarli przedstawiciele Państwowej Agencji Ukrainy ds. Zarządzania Strefą Wykluczenia – szef Jewgienij Kramarenko i jego zastępca Maksim Szewczuk, a także m.in. Serhij Kirejew – dyrektor przedsiębiorstwa EkoCentr i doradca ministra obrony Witalij Dejnega.
Rozpoczęto aktywne działania na rzecz renowacji budynków, pomieszczeń socjalnych i biurowych przedsiębiorstw, a także naprawy linii elektroenergetycznych. Firmy telefoniczne Lifecell, Vodafone i Kyivstar musiały naprawić uszkodzone przez okupantów stacje bazowe.
13 kwietnia w Ukraine Media Center odbył się briefing Jewgienija Kramarenki na temat konsekwencji okupacji strefy wykluczenia i jej stanu obecnego.
Na przejściach w Dytjatkach i Lelowie przywrócono punkty kontroli dozymetrycznej i zainstalowano bramki obrotowe. Przywrócono także żywienie pracowników przedsiębiorstw strefy wykluczenia.
20 kwietnia odbyło się internetowe spotkanie zgromadzenia deponentów konta współpracy międzynarodowej dla Czarnobyla. Tematem były skutki okupacji i wznowienie działalności strefy wykluczenia z pomocą społeczności międzynarodowej.
Po raszystowskiej okupacji i totalnej grabieży nieobojętni ludzie i organizacje nie tylko Ukrainy, ale także z innych krajów świata zaczęli aktywnie pomagać pracownikom przedsiębiorstw, samosiołom i zwierzętom. Pomoc dociera do teraz.
25 i 26 kwietnia przedstawiciele agencji zarządzającej strefą wykluczenia brali udział w konferencjach poświęconych 36. rocznicy katastrofy w Czarnobylu, ale głównymi tematami były wciąż skutki okupacji i odbudowa strefy wykluczenia. Zarząd Zony rozmawiał z przedstawicielami m.in. niemieckiego Bundestagu i rządu federalnego Niemiec, Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej czy Zgromadzenia Ogólnego ONZ.
26 kwietnia dyrektor generalny MAEA Rafael Grossi odwiedził elektrownię jądrową w Czarnobylu. Głównym tematem dyskusji z przedstawicielami ukraińskich władz były konsekwencje okupacji Czarnobylu i strefy wykluczenia przez wojska rosyjskie. Szef zarządu strefy przekazał Rafaelowi Grossiemu album ze zdjęciami potwierdzającymi znaczące skutki okupacji.
Dekretem prezydenta Wołodymyra Zełenskiego pracownicy elektrowni jądrowej w Czarnobylu zostali wyróżnieni odznaczeniami państwowymi Ukrainy.
Pod koniec kwietnia i w kolejnych miesiącach do strefy wykluczenia zaczęli przyjeżdżać dziennikarze światowych i ukraińskich mediów w celu informowania społeczności międzynarodowej o działaniach rosyjskich agresorów.
Maj
Minister ochrony środowiska i zasobów naturalnych Ukrainy Rusłan Striłeć spotkał się z szefem zarządu Zony Jewgienijem Kramarenką. Agencja otrzymała szereg nowych zadań w zakresie odbudowy i poprawy działalności przedsiębiorstw strefy wykluczenia, które były realizowane w kolejnych miesiącach.
Przedsiębiorstwo EkoCentr otrzymało od resortu energetyki USA oraz ukraińskiego regulatora energetyki jądrowej dwa mobilne laboratoria radiologiczne z przenośnymi monitorowania mierzącymi skażenie radioaktywne. Rozmieszczono je w punktach kontrolnych w Lelowie i Dytjatki.
Światosław Wakarczuk, lider grupy Okean Elzy, wystąpił na koncertach akustycznych w elektrowni jądrowej w Czarnobylu oraz w domu kultury w miasteczku Czarnobyl.
4 maja ratownicy państwowej służby ds. nadzwyczajnych wjechali wozem bojowym na minę. Dwie osoby trafiły do szpitala. Obok miejsca wybuchu odkryto i rozbrojono jeszcze pięć innych min, które pozostawili raszyści podczas okupacji. Niestety duża część strefy zamkniętej wciąż pozostaje zaminowana i stanowi zagrożenie zarówno dla ludzi, jak i dla zwierząt.
Odbyło się spotkanie online pomiędzy zarządem strefy wykluczenia, a przedstawicielami Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju, ukraińskiego resortu środowiska i elektrowni jądrowej w Czarnobylu. Uczestnicy spotkania uzgodnili kolejne kroki, które po zasileniu konta współpracy międzynarodowej dla Czarnobyla pomogą w realizacji projektów przywracających działalność strefy wykluczenia.
Centralne Przedsiębiorstwo Gospodarki Odpadami Radioaktywnymi otrzymał partię sprzętu radiometrycznego przy wsparciu departamentu energetyki USA.
W elektrowni jądrowej wznowiono indywidualną kontrolę dozymetryczną personelu, przywrócono pracę stację ładowania gaśnic, wznowiono kontrolę wskaźników chemicznych w składowisku wypalonego paliwa jądrowego nr 1.
Czerwiec
Minister środowiska Rusłan Striłeć, jego zastępca Ołeksandr Krasnołuckij, sekretarz stanu w gabinecie ministrów Ukrainy Ołeksandr Jarema, doradca prezydenta Ukrainy Jurij Bojko i kierownictwo zarządu strefy wykluczenia odbyli spotkania robocze z kierownikami i pracownikami przedsiębiorstw działających w Zonie. Nagrodzono również pracowników elektrowni i przedsiębiorstwa gospodarki odpadami radioaktywnymi, którzy wykazali się godnością i odwagą, zapobiegając zatrzymaniu krytycznej infrastruktury bezpieczeństwa radiacyjnego. Przedstawiciele władz odwiedzili także przedsiębiorstwa zniszczone przez okupantów.
3 czerwca zakończyła się misja Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej w przedsiębiorstwach strefy wykluczenia. Jej celem było zapewnienie pomocy w zakresie bezpieczeństwa jądrowego.
24 czerwca zarząd strefy zorganizował spotkanie online, którego tematem była prezentacja projektów renowacyjnych organizacjom międzynarodowych, a także wdrożenia fundamentalnych usprawnień w zakresie bezpieczeństwa w strefie wykluczenia
W dniach od 27 czerwca do 1 lipca w Wiedniu odbył się kurs cyberbezpieczeństwa dla przedsiębiorstw jądrowych. Na zaproszenie Światowego Instytutu Bezpieczeństwa Jądrowego wzięli w nim udział przedstawiciele Centralnego Przedsiębiorstwa Gospodarki Odpadami Radioaktywnymi.
Wyżej wymienione przedsiębiorstwo odnowiło sprzęt zdolny do przewozu odpadów radioaktywnych, a także zabezpieczyło spełnienie wymagań licencyjnych.
Pod koniec czerwca w Austrii odbyło się siódme spotkanie stron konwencji dotyczącej bezpieczeństwa postępowania z wypalonym paliwem jądrowym i odpadami radioaktywnymi. W rozmowach wzięło udział 750 uczestników z 76 krajów. 29 czerwca ukraińska delegacja zaprezentowała raport na temat wypełniania przez Ukrainę zobowiązań wynikających z konwencji i pokazała wspólnocie światowej niebezpieczeństwo w sferze jądrowej, które Rosja stworzyła i podtrzymuje swoją agresją, okupacją i terroryzmem nuklearnym w Ukrainei.
Lipiec
6 lipca elektrownia jądrowa w Czarnobylu otrzymała zaświadczenie o przystąpieniu do paryskiego centrum Światowego Stowarzyszenia Operatorów Elektrowni Jądrowych. Wcześniej – od momentu powstania organizacji w 1989 r. – czarnobylska elektrownia była afiliowana do moskiewskiego centrum regionalnego.
12 lipca odbyło się kolejne spotkanie grupy roboczej ds. określenia programu współpracy pomiędzy Komisją Europejską a Ukrainą w zakresie gospodarki odpadami promieniotwórczymi w ramach instrumentu współpracy w zakresie bezpieczeństwa jądrowego.
20 lipca odbyła się konferencja prasowa z udziałem szefa zarządu strefy wykluczenia Jewgienija Kramarenki i dyrektora przedsiębiorstwa EkoCentr Serhija Kirejewa w sprawie badań skażenia radiologicznego strefy wykluczenia przez organizację Greenpeace. Badania przeprowadzono we współpracy z zarządem Zony oraz resortami środowiska i spraw zagranicznych Ukrainy.
Sierpień
Komisja Koncesyjna Państwowej Komisji Regulacji Energetyki Jądrowej podjęła decyzję o przywróceniu koncesji na podstawowe działalności przedsiębiorstw strefy wykluczenia w zakresie prac z odpadami radioaktywnymi.
Minister spraw zagranicznych Estonii Urmas Reinsalu odwiedził strefę wykluczenia.
19 sierpnia odbyło się spotkanie online z udziałem przedstawicieli Japonii i Ukrainy w sprawie kontynuacji japońskiego programu rządowego „SATREPS”, który promuje wspólne działania międzynarodowy. Program ten jest realizowany przy pomocy Japońskiej Agencji Współpracy Międzynarodowej.
Uniwersytet w japońskiej Fukushimie przekazał do przedsiębiorstwa EkoCentr sprzęt badawczy (radiometry alfa-beta-gamma i beta-gamma, a także indywidualne dozymetry), które są używane do pomiarów na terenie strefy wykluczenia.
21 sierpnia elektrownia jądrowa w Czarnobylu przekazała pierwszą po wyjściu wojsk rosyjskich partię odpadów radioaktywnych do składowiska Wektor.
26 sierpnia zakończyły się prace fizyczne w ramach trzeciego etapu gorących testów na terenie przemysłowego kompleksu do unieszkodliwiania stałych odpadów promieniotwórczych.
Wrzesień
Decyzją rządu 226 964,7 ha terenów strefy wykluczenia zostało przekazanych do stałego użytku Czarnobylskiemu Radiacyjno-Ekologicznemu Rezerwatowi Biosfery.
Delegacja Ukrainy, w skład której wchodził m.in. szef zarządu strefy wykluczenia Jewgienij Kramarenko, wzięła udział w 66. sesji konferencji generalnej Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej, która odbyła się w dniach 26-30 września w Wiedniu. Jednym z głównych tematów rozmów byłą rosyjska okupacja ukraińskich obiektów jądrowych, a także związane z tym zagrożenia dla bezpieczeństwa jądrowego i radiacyjnego świata.
29 września – odbyło się posiedzenie wspólnego komitetu „Ukraina – EBOR” w sprawie planu odbudowy strefy czarnobylskiej. Spotkaniu przewodniczyli wicepremier Ukrainy Olga Stefaniszyna i wiceprezydent Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju Mark Bowman.
Październik
W Warszawie odbyło się spotkanie robocze pt. „Poprawa kontroli radiacyjnej i ram prawnych na Ukrainie dla ekologicznej rehabilitacji terenów skażonych promieniotwórczo”, a także seminarium naukowe pt. „Zagrożenia radiacyjne w Ukrainie: wyniki badań przedwojennych, współczesne wyzwania”, które poświęcone było ocenie ryzyka promieniowania na Ukrainie na tle inwazji Rosji. Wydarzenie zostało zorganizowane przez uniwersytet w Fukushimie oraz Narodowe Centrum Badań Jądrowych. Ukrainę reprezentowali szefowie i specjaliści zarządu agencji, przedsiębiorstwa EkoCentr oraz Czarnobylskiego Radiacyjno-Ekologicznego Rezerwatu Biosfery.
28 października odbyło się seminarium wysokiego szczebla z udziałem przedstawicieli Państwowej Agencji Ukrainy ds. Zarządzania Strefą Wykluczenia, Wspólnego Biura Wsparcia Komisji Europejskiej w Ukrainie oraz przedsiębiorstw pracujących w strefie wykluczenia. Podczas wydarzenia zaprezentowano nowy system zarządzania jakością w odniesieniu do programów i projektów.
Przedstawiciele Centralnego Przedsiębiorstwa Gospodarki Odpadami Radioaktywnymi wzięli udział w spotkaniu technicznym MAEA międzynarodowej sieci DISPONET w sprawie unieszkodliwiania niskoaktywnych odpadów promieniotwórczych. Spotkanie odbyło się w mieście Kozłoduj w Bułgarii.
Rosjanie zwolnili z niewoli siedmiu żołnierzy Gwardii Narodowej Ukrainy, którzy służyli w strefie wykluczenia podczas jej okupacji w lutym i marcu.
Listopad
Gabinet Ministrów Ukrainy zatwierdził koncepcję ogólnokrajowego programu środowiskowego postępowania z odpadami radioaktywnymi.
W dniach 3-7 listopada w Bratysławie na Słowacji odbyły się spotkania robocze przedstawicieli Biura Bezpieczeństwa Radiologicznego Departamentu Energii USA, Pacific National Laboratory, Oak Ridge National Laboratory z ukraińskimi partnerami: z zarządu strefy wykluczenia, dozoru jądrowego, Centralnego Przedsiębiorstwa Gospodarki Odpadami Radioaktywnymi i stowarzyszenia „Radon”. Delegaci przedstawili potrzeby przedsiębiorstw strefy wykluczenia, problemy i sposoby ich rozwiązywania, jakie wymagają zasobów. Osiągnięto porozumienie w kwestii udzielania międzynarodowej pomocy technicznej, w szczególności pojazdów specjalnych, zestawów do transportu i magazynowania odpadów radioaktywnych, a także zgłoszono gotowość zapewnienia środków ochrony indywidualnej.
8 i 9 listopada – odbyło się posiedzenie grupy ds. wymiany informacji w sprawie pomocy technicznej dla Ukrainy w zakresie promieniowania i bezpieczeństwa jądrowego, która działa w ramach inicjatywy G-7 pt. „Globalne partnerstwo przeciwko rozprzestrzeniania broni i materiałów masowego rażenia”. Wzięli w niej udział przedstawiciele zarządu strefy wykluczenia, ukraińskiego nadzoru jądrowego i innych organów państwowych, przedstawiciele Niemiec, Wielkiej Brytanii, Turcji, Norwegii, USA, Szwecji i innych krajów, przedstawiciele Wspólnego Biura Wsparcia Komisji Europejskiej w Ukrainie, a także przedstawiciele EBOR-u i MAEA – w sumie ponad 80 uczestników. Podczas spotkania omówiono aktualne projekty wsparcia i odbudowy przedsiębiorstw strefy wykluczenia.
W dniach 9-11 listopada Centralne Przedsiębiorstwo Gospodarki Odpadami Radioaktywnymi pod nadzorem państwowego dozoru jądrowego przeprowadziło kompleksowe badania urządzeń i systemów ważnych dla bezpieczeństwa podczas operacji technologicznych składowania stałych odpadów promieniotwórczych w magazynach przypowierzchniowych na składowisku Wektor.
10 listopada odbyło się zgromadzenie deponentów konta współpracy międzynarodowej dla Czarnobyla. Jednym z rezultatów spotkania było przyjęcie planu odbudowy i zagospodarowania strefy wykluczenia, a także zatwierdzenie przeniesienia środków na priorytetowe działania przeciwpożarowe.
Od 22 do 24 listopada w elektrowni jądrowej w Czarnobylu działała misja MAEA.
Grudzień
Od 30 listopada do 2 grudnia w Wiedniu odbyło się spotkanie robocze z amerykańską Narodową Administracją Bezpieczeństwa Jądrowego (NNSA). Jednym z tematów rozmów było nierozprzestrzenianie, monitorowanie i zwalczanie przemytu materiałów promieniotwórczych. Podczas wydarzenia przedstawiono wyzwania, jakie stoją przed zarządem strefy wykluczenia na jej terenie, a także poza jej granicami.
14 grudnia wiceminister środowiska Ołeksandr Krasnołucki, zarząd strefy wykluczenia i pracownicy elektrowni jądrowej w Czarnobylu uczcili poległych likwidatorów – złożyli kwiaty pod pomnikiem na terenie czarnobylskiej elektrowni.
W ramach planu odbudowy i rozwoju strefy wykluczenia pracownicy przedsiębiorstw Zony otrzymali od Komisji Europejskiej 50 komputerów przenośnych.
21 grudnia ukraiński dozór jądrowy przyjął raport z gorących testów uruchamianej instalacji unieszkodliwiania stałych odpadów radioaktywnych, a także instalacji przerobu stałych odpadów radioaktywnych.
Wojsko ukraińskie szkoliło się z ochrony północnych granic Ukrainy.
„Chcemy podziękować wszystkim, którzy brali udział w odbudowie strefy wykluczenia po barbarzyńskich działaniach rosyjskich wojsk, a także wszystkim, którzy znaleźli się pod okupacją i wytrzymali niezwykle trudne warunki pobytu. Dziękujemy wolontariuszom, którzy przez cały rok wspierali czarnobylską Zonę. Jesteśmy wdzięczni wojsku za możliwość pracy i dalszego przekształcania strefy wykluczenia w strefę odrodzenia. Dziękujemy przedstawicielom różnych profesji, którzy przybliżają nasz kraj do zwycięstwa” – napisali na zakończenie podsumowania 2022 r. pracownicy Państwowej Agencji Ukrainy ds. Zarządzania Strefą Wykluczenia.
Tłumaczenie na podstawie materiałów Państwowej Agencji Ukrainy ds. Zarządzania Strefą Wykluczenia.
